کلید دیسکانکتور یا کلید جدا کننده چیست؟
از ساده‌ترین و در عین حال پرکاربرد‌ترین کلیدهای قدرت، کلید قطع و وصل نام دارد. این کلید دارای دو حالت است و می‌تواند کل مدار و یا فقط قسمتی از آن را قطع و وصل کند. ما انواع مختلفی از کلیدهای قطع و وصل داریم. انتخاب یک کلید قطع و وصل صنعتی با توجه به نقش و موقعیت قرارگیری آن در مدار صورت می‌گیرد؛ زیرا ما مجاز نیستیم از هر نوع کلیدی در هر موقعیتی استفاده نماییم.
در این مطلب همراه ما باشید تا با یکی از انواع کلیدهای قطع و وصل، کلید دیسکانکتور و انواع آن آشنا شوید.
کلید جدا کننده چیست؟
کلید دیسکانکتور یا جدا کننده یک تجهیز مکانیکی قطع و وصل است که با نام‌هایی دیگری ازجمله سویچ دیسکانکتور، کلید ایزولاتور یا کلید تعمیرات نیز شناخته می‌شود. کلید دیسکانکتور فقط زمانی قادر به قطع و وصل یک مدار است که جریان بارهای مدار قطع شده باشد یا ولتاژ هر یک از قطب‌های کلید جدا کننده تغییرات شدیدی نداشته باشد.
تیغه‌های کنتاکت کلید دیسکانکتور توان عبور جربان عادی مدار را از خود دارند و همچنین می‌توانند برای مدت زمان مشخصی، جریان‌های غیر عادی مانند اتصال کوتاه را هم تحمل کنند.
علت استفاده از کلید جدا کننده چیست؟
قطع تمام هادی‌های فعال و جدا کردن تجهیزات از منبع تغذیه‌ی اصلی، علت استفاده از کلید جدا کننده می‌باشد. این عمل بیشتر جهت تعمیرات، نوسازی و کارهایی از این قبیل، انجام شده و بیشتر جنبه‌ی ایمنی دارد. انواع کلیدهای جداکننده به صورت نرمال یا ترکیب شده با فیوز؛ همچنین با مکانیزم دستی و موتور دار در دسترس هستند. جهت نصب انواع کلید جدا کننده می‌توان آن‌ها را در تابلو برق و یا در جعبه‌های استاندارد قرار داد.
عملکرد کلید دیسکانکتور چگونه است؟
کلید ديسكانكتور يا ایزولاتور Isolator, Disconnector, Maintenance Switch به هیچ مکانیزمی برای خاموش‌کنندگی قوس مجهز نشده است؛ به همین دلیل نیز نباید از آن به عنوان قطع و وصل کننده‌ی مدار یا ماشین در حال کار استفاده کرد.
کلید جدا کننده فقط می‌تواند در بی‌باری تمام و یا هنگام عبور جریان‌های بسیار ناچیز، قطع و وصل شود؛ به همین سبب قبل از قطع کلید دیسکانکتور، ابتدا باید توسط کلیدهای دیگر بار را کاهش داده و سپس از عدم عبور جریان مطمئن شويم.
۷ کاربرد مهم انواع کلید جدا کننده
انواع کلید جدا کننده کاربردهای متفاوتی دارد که به ۷ مورد از مهم‌ترین کاربردهای آن در ادامه اشاره نموده‌ایم:
- در انشعاب‌های هر بخش و ورودی اصلی برق
- در نزدیکی بار‌ها مانند فن‌ها، سیستم‌های تهویه و …
- در مکان‌هایی که امکان کار همزمان چند اپراتور به صورت همزمان روی مدار یا تجهیزات بود.
- در نقاط انشعاب‌دار که مدارها از قسمت‌های مختلفی برق‌دار می‌شوند.
- در مکان‌هایی که تجهیزات به‌صورت اتوماتیک و یا کنترل از راه دور فعالیت می‌کنند.
- در سیستم‌هایی که استارت دستگاه بدون هماهنگی ممکن است باعث صدماتی گردد.
- در مکان‌هایی که ورودی اصلی برق در دسترس اپراتور نیست.
کلید جدا کننده باید چه شرایطی را داشته باشد؟
کلیدهای دیسکانکتور باید شرایط زیر را داشته باشند:
- محل قرارگیری کلید جدا کننده و همچنین دسته‌ی قطع و وصل آن در دسترس باشد.
- تمام هادی‌های فعال را از منبع اصلی قطع کند. در برخی از انواع کلید جدا کننده، ترمینال‌هایی برای نول و ارت نیز وجود دارد. این پلاتین‌ها نسبت به پلاتین فاز‌ها زودتر بسته شده و دیرتر قطع می‌شوند.
- کلید جدا کننده باید یا دارای نمایشگر قطع و وصل مکانیکی باشد و یا وضعیت پلاتین‌ها به صورت مستقیم قابل دیدن باشند.
- در صورتی که به جای کلید دیسکانکتور از کلید ایمنی استفاده می‌شود، باید دسته‌ی قرمز و بدنه‌ی زرد رنگ داشته باشد.
- در صورتی که به جای کلید دیسکانکتور از کلید ایمنی استفاده می‌شود، باید دسته‌ی قرمز و بدنه‌ی زرد رنگ داشته باشد.
- باید بتوانیم با استفاده از قفل‌های آویز و تجهیزات نشانه گذاری (LockOut, TagOut)، کلید جدا کننده را در وضعیت قطع، قفل کنیم.
انواع کلید جدا کننده
انواع کلیدهای جدا کننده را می‌توان از نظر ساختمان به انواع مختلفی تقسيم کرد؛ که عبارت‌اند از:
- تیغه‌ای
- کشويي
- اهرمی
- دورانی
- قیچی‌ای
البته در صنعت به گروه‌ها و نام‌های دیگری نیز شناخته و طبقه‌بندی می‌شوند:
- کلید دیسکانکتور شکست – مرکز
- کلید دیسکانکتور شکست دوبل
- کلید دیسکانکتور پانتوگراف
- کلید دیسکانکتور زانو افقی
کلید جدا کننده تیغه‌ای یا اره‌ای:
از این دسته از انواه کلید جدا کننده، برای قطع و وصل ولتاژ به دلیل داشتن عملکرد و امنیت مطمئن در زمان کارکرد مورد استفاده قرار می‌گیرد (کلید جدا کننده‌ی تیغه‌ای معمولاً در ولتاژهای کم و تا ۳۰ کیلووت مورد استفاده قرار می‌گیرند.) نوع اهرمی این کلیدهای جدا کننده در فشار قوی و فوق فشار قوی کاربرد دارند. این کلیدهای دیسکانکتور به دلیل شرایط جوی و وجود تنش‌های مختلف بایستی طوری نصب شوند که در اثر نیروی برف یا باد به راحتی از محل نصب خود جدا نگردند.
کلید جدا کننده کشویی:
از این دسته از انواع کلید جدا کننده نیز در مواقعی استفاده می‌شود که عمق تابلو کم باشد مانند قفسه‌ها و کیوسک‌ها. کلید جدا کننده کشویی، بیشتر به صورت میله‌ای در جهت عمودی قطع و وصل می‌شود و عموماً در فشار متوسط کاربرد دارد.
کلید جدا کننده دورانی:
عملکرد این دسته از انواع کلیدهای جدا کننده، به صورت دو بازو در یک پل است که جهت چرخش آن‌ها ۹۰ درجه معکوس همدیگر می‌باشند. کلید جدا کننده دورانی در ولتاژهای بالا خصوصاً ۶۰ و ۱۱۰ کیلوولت مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نوع کلید در شرایط جوی نامناسب مقاومت خوبی از خود نشان می‌دهد.
کلید جدا کننده قیچی‌ای:
این نوع از انواع کلیدهای جدا کننده، بیشتر در شبکه‌های فوق فشار قوی کاربرد دارند. در این دسته از کلیدهای دیسکانکتور هر قطب روی یک پایه سوار است؛ به همین دلیل نیز از منظر جایگیری در پست، حجم کمتری را اشغال می‌کنند و بیشتر زیر خط فشار قوی نصب می‌گردند.
۴ تفاوت کلید جدا کننده (ایزیلاتور) و بریکر (دژنکتور)
- کلید جدا کننده، برای عملکرد تحت بار طراحی نشده است؛ اما بریکر یا دژنکتور قابلیت قطع زیر بار را دارد.
- کلید جدا کننده توان قطع مدار در هنگام وقوع خطا را ندارد؛ در حالی که دژنکتور در هنگام بروز خطا، قادر است مدار را قطع کند.
- در شرایطی که کلید زیر بار نیست، در هنگام عملکرد کلید دیسکانکتور آرکی ایجاد نمی‌شود؛ در حالی که در ساختار دژنکتور (بریکر) هنگام عملکرد تحت بار آرکی یا جرقه ایجاد شده.
- کلید جدا کننده به‌صورت دستی عمل می‌کند؛ اما بریکر (دژنکتور) هم به صورت دستی و هم به صورت خودکار عمل می‌کند.
کلید دژنکتور
کلید ایزولاتور
سخن پایانی
در این مطلب در رابطه با کلید جدا کننده که یکی از انواع کلید قطع و وصل‌کننده است مطالبی را خواندید. همچنین انواع کلید جدا کننده را باهم مرور کردیم و تفاوت آن را با دژنکتور بیان کردیم. امیدواریم این مطلب برایتان مفید واقع شده باشد.